Słownik różnych pojęć stosowanych w odniesieniu do zegarów i zegarków
Antymagnetyczny - zegarek zabezpieczony przed wpływem magnetyzmu; powinien odpowiadać standardowi ISO.
Art Deco - styl wzornictwa z lat 1920-1930
Automatyczny zegarek - zegarek mechaniczny ze sprężyną napędową nakręcaną za pomocą wahnika
Chronograf - zegarek z wbudowanym stoperem
Chronoskop - bardzo dokładny stoper (chronometr), z pomiarem czasu minimum 1/100 s.
Co-Axial - wychwyt współosiowy. Dzieło George'a Daniels'a, zastosowany w seryjnej produkcji w roku 1999 w zegarku Omega De Ville. Projekt oparty jest na podwójnym współosiowym kole wychwytowym, kotwicy z trzema paletami i palecie impulsowej na przerzutniku balansu ze swobodnym włosem. System współosiowy w porównaniu z wychwytem kotwicowym znacznie redukuje tarcie ślizgowe, zapewniając w ten sposób większą dokładność w czasie.
Complication - zegarek posiadający więcej funkcji niż tylko pomiar czasu (np. budzik, fazy księżyca, wieczny kalendarz, wskaźnik rezerwy napędu, stoper, repetier). Określenie to używane jest zazwyczaj wyłącznie w odniesieniu do zegarków mechanicznych.
COSC - popularnie, certyfikat dokładności chodu zegarka, właściwie skrót nazwy szwajcarskiego instytutu testów chronometrycznych. Powołany w roku 1973, z siedzibą w La-Chaux-des-Fonds, jest uprawniony do przeprowadzania badań i wydawania świadectw wyjątkowej precyzji mechanizmów. Testom instytutu poddawane są wyłącznie urządzenia mechaniczne.
Ebauche - określenie używane w odniesieniu do niekompletnych mechanizmów, nieposiadających wychwytu, balansu, włosa lub sprężyny napędowej.
EOL (End of Life) - funkcja zegarka kwarcowego, ostrzegająca o słabej baterii. Objawia się poprzez rzadsze przemieszczanie wskazówki sekundowej (np. co cztery sekundy, o cztery sekundy)
ETA - ETA s.a. Fabriques d\'Ebauches, największy szwajcarski producent mechanizmów zegarkowych należący do grupy Swatch\'a, zaopatrujący ogromną większość wytwórców zegarków w gotowe mechanizmy lub tzw. ebauche - mechanizmy niekompletne, przygotowane do zainstalowania wychwytu, sprężyny głównej i osi balansu.
FH - Federacja Stowarzyszeń Zegarmistrzowskich, wiodące stowarzyszenie handlowe zrzeszające szwajcarskich wytwórców zegarków.
Gasket (ang.) - uszczelka, zwykle kilka uszczelek zapewniających kopercie zegarka wodoszczelność.
Grande Sonnerie (GS) - komplikacja umożliwiająca automatyczne, a nie tylko na żądanie, wybijanie godzin oraz kwadransów.
Kalendarz wieczny - mechanizm kalendarza przystosowujący się automatycznie do zmiennej liczby dni w miesiącu oraz lat przestępnych. Zapewnia nieprzerwaną pracę aż do 28 lutego 2100 roku.
Kaliber - określenie rozmiaru mechanizmu, zazwyczaj wyrażane w liniach paryskich (1 linia paryska=2,256 mm); często stosowane przez wytwórców zegarków jako symbol danego mechanizmu.
Kamienie - stosowane jako łożyska w celu zmniejszenia zużycia w miejscach największego tarcia w mechanizmie. W zegarkach mechanicznych jest ich zazwyczaj 17-18. Dawniej używano naturalnych rubinów, obecnie stosuje się kamienie syntetyczne.
Karilon (carillon) - zegarek z mechanizmem wybijającym na żądanie po naciśnięciu tłoczka wystającego z koperty, całą wielotonową melodię (a nie tylko "suche" odliczanie godzin, kwadransów i minut jak repetier minutowy). Najczęściej wykonuje to przy pomocy co najmniej 3-4 młoteczków.
Jest to najbardziej zaawansowana komplikacja zegarmistrzowska, o wiele bardziej perfekcyjna od minutowego repetiera i tourbillona. Posiada zawsze własny mechanizm napędowy.
Koło wychwytowe - koło współpracujące z wychwytem; jego ruch obrotowy jest cyklicznie powstrzymywany przez wychwyt, a przerwy te zliczane są przez przekładnię mechanizmu chodu i zamieniane na wskazania czasu.
Kontrolowany przez radio zegarek - zegarek kwarcowy odbierający sygnał radiowy transmitowany z super dokładnego zegara atomowego i używający tego sygnału do korekty pokazywanego czasu.
Kwarc - minerał, dwutlenek krzemu SiO2; jego krystaliczna postać wykorzystywana jest do wykonywania rezonatorów kwarcowych drgających pod wpływem zmiennego pola elektrycznego od kilku tysięcy do kilku milionów razy na sekundę.
Limitowana seria - ściśle określona seria zegarków danego typu, produkowanych zwykle dla upamiętnienia jakiegoś wydarzenia, potwierdzona certyfikatem limitacji, przeważnie od 20 do 1000 sztuk. Zegarki z limitowanych serii najlepszych manufaktur stanowią bardzo cenne ozdoby kolekcji.
Linie paryskie - stosowane do określania rozmiaru mechanizmu mechanicznego, 1 linia paryska=2,256 mm.
Luneta (ang. bezel) - ściśle rzecz ujmując, pierścień okalający szkło zegarka i mocowany do koperty. Współcześnie jest to często pierścień obrotowy, zawierający rozmaite skale, umożliwiające np. odczyt drugiej strefy czasowej, prędkości pojazdu, itd., w zależności od typu zegarka.
NOS (New old Stock) - zegarek wyprodukowany dość dawno ale nie noszony a przez to wyglądający jak nowy.
Petite Sonnerie (PS) - komplikacja umożliwiająca automatyczne, a nie tylko na żądanie, wybijanie godzin.
Repetier - mechanizm umożliwiający zegarowi powtórzenie biciem aktualnej godziny lub kwadransa.
Repetycja minutowa - komplikacja akustyczna, polegająca na wybijaniu na żądanie aktualnego czasu, poprzez uruchomienie mechanizmu repetycji przy pomocy dźwigni lub przycisku z boku koperty. Najczęściej w tej kolejności: godziny, kwadranse, minuty: np. godz. 3.32 brzmiałaby tak: ding, ding, ding (godziny), dong, dong (kwadranse), dang, dang (minuty).
Wybijanie odbywa się przy pomocy młoteczków (zazwyczaj są dwa), uderzających o stalowy drut (lub druty) rezonansowy, biegnący dookoła mechanizmu, równolegle do koperty. Repetycja minutowa (tuż po --> karilonie) zaliczana jest do najtrudniejszej komplikacji zegarmistrzowskiej (za nią plasuje się --> tourbillon, ekwacja i in.).
Teoretyczne podstawy do skonstruowania repetycji minutowej dał ok. 1741 r. Antoine Thiout, natomiast pierwszą konstrukcję wykonał w 1749 r. Pierre-Joseph de Rivaz, a najstarsza która przetrwała do dziś to anonimowy zegarek proweniencji francuskiej z 1764 r.
Regulator (regulateur) - typ tarczy zegara z centralną wzkazówką minutową. Wzkazówka godzinowa znajduje sie na mniejszej tarczy, najczęściej pod godziną dwunastą. Stworzony w osiemnastym stuleciu przez francuskiego zegarmistrza Louisa Berthouda. Pierwszym seryjnym zegarkiem naręcznym z tym typem tarczy był zegarek Chronoswiss z roku 1987.
Retrograde - wzkazanie funkcji zegarka ( daty, minuty ) - wzkazówka porusza się po wycinku okręgu np. w zakresie od 270 do 90 stopni. Dochodząc do końca skali w ułamku sekundy przeskakuje ( cofając się ) do początku i odliczanie zaczyna się od nowa.
Ratrapanta - stoper z podwójnym sekundnikiem, jeden może być zatrzymywany w każdej chwili, dla pomiaru międzyczasu, a drugi zatrzymuje się dopiero po wyłączeniu stopera.
Shock-resistant (wstrząsoodporny) - zegarek może zostać uznany za odporny na wstrząsy, jeżeli po upadku na twardą powierzchnię z wysokości 1 m nie zatrzyma się lub, jeżeli dzienne tempo jego chodu nie zmieni się o więcej niż 60 sekund.
Skeleton watch (zegarek) - zegarek, w którym większość elementów tarczy, z wyjątkiem pierścienia godzinnego, usunięto, aby widoczny był mechanizm zegarka. Często w zegarku szkieletowym również wieczko wykonane jest z przezroczystego materiału.
Split-second (ang.) - typ chronografu z podwójną wskazówką stopera, służącą do dokonywania pomiarów międzyczasów. W praktyce, po uruchomieniu stopera obie wskazówki przemieszczają się wokół tarczy razem, jednakże w dowolnym momencie można zatrzymać jedną z nich nie przerywając biegu drugiej. Po odczytaniu międzyczasu i zwolnieniu zatrzymanej wskazówki, dogania ona tę, która pozostała w ruchu, kontynuując pomiar.
Sprężyna napędowa - twarda i elastyczna taśma metalowa gromadząca energię potencjalną przez nawinięcie na wałek, stanowi siłę napędową przekładni chodu mechanizmu zegarowego.
Swiss made - określenie, którego używanie regulowane jest przez prawo szwajcarskie. Można je stosować tylko w przypadku zegarków spełniających określone kryteria: 50% części takiego zegarka musi być wyprodukowanych w Szwajcarii; musi on być zmontowany, wykończony i sprawdzony w Szwajcarii.
Szkiełko - w obecnych zegarkach szkła są najczęściej plastikowe (hesalit), mineralne lub szafirowe. Szkła hesalitowe są bardzo miękkie a zatem podatne na zarysowanie lecz nadają się do polerowania. Szkła mineralne są nadal narażone na zarysowania lecz równocześnie lepiej znoszą uderzenia. Szkła szafirowe są bardzo twarde i odporne na zarysowania jednak sa bardziej kruche od szkieł mineralnych. W wyższej klasy zegarkach stosuje się powłoki antyrefleksyjne na szkłach, które zapobiegają odbiciom światła.
Tachometr (prędkościomierz) - system pomiaru umieszczony na ramce szkiełka lub wewnętrznym pierścieniu wokół tarczy, którego używa się do obliczania prędkości w milach lub kilometrach na minutę.
Tank watch (ang.) - właściwie tank, case, ponieważ dotyczy typu koperty. Aktualnie popularne określenie na dosyć ciężką kopertę prostokątną. Pierwotnie dotyczyło wyłącznie konkretnego modelu zegarka, cartier z kopertą, której wzór opatentował gruen.
Tourbillon - obrotowa klatka (koszyk) w której umieszczony jest balans i wychwyt. Klatka zazwyczaj dokonuje pełnego obrotu dookoła własnej osi w ciągu minuty (t. minutowe). Ma za zadanie wyrównać błędy pozycyjne chodu zegarka, szczególnie istotne jeśli zegarek jest w pozycji pionowej. T. stosowane są najlepszych, a co za tym idzie, drogich zegarkach. Klatka t. składa się zwykle z kilkudziesięciu części (bywa, że nawet ponad 200). T. może obracać się w max. 3 płaszczyznach (wynalazek R. Gooda z 1979 r.), lecz z reguły wykonuje ruch tylko dookoła własnej osi.
T. wynaleziony został tuż przed 1791 r. przez Abrahama-Louis Bregueta (ur. 10.01.1747 w Neuchatel, zm. 17.09.1823 w Paryżu). Pierwsza prototypowa konstrukcja wykonana i opatentowana w 1801 r. Za swego życia B. wykonał ok. 30 tourbillonów, z których do dziś zachowało się maksimum 20.
Wahnik( rotor) - główny element automatycznego naciągu sprężyny zegarka. Ma kształt płaskiej, ułożyskowanej tarczki o najczęściej półkolistym kształcie z masą skupioną po jednej stronie. Przy poruszaniu zegarkiem na skutek sił bezwładności obraca się on względem reszty mechanizmu i poprzez skomplikowane przekładnie mechaniczne nakręca sprężynę napędową zegarka.
Włos Breguetowski (ang. Breguet overcoil; niem. Breguet-Spirale) to wynaleziony w 1795 r. przez A.L. Bregueta włos spiralny, zwany powszechnie włosem breguetowskim. Jest to sprężynka balansu, będąca elementem regulatora balansowego, stanowiąca sprężynkę zwrotną balansu. Breguetowski włos charakteryzuje się tym, iż ostatni, zewnętrzny jego zwój oraz punkt jego zamocowania znajduje się ponad spiralą.
Celem takiego ukształtowania włosa jest zapewnienie mu współosiowego zwijania się i rozwijania oraz utrzymania jego środka ciężkości na osi balansu; ostatni jego zwój, znajdujący się ponad spiralą, musi być odpowiednio ukształtowany - jest to tzw. krzywa końcowa włosa. (za Podwapińskim i Bartnikiem).
Wodoszczelność - Każdy zegarek charakteryzuje się pewną klasą wodoszczelności. Informacja o niej może znaleźć się na deklu, tarczy lub ostatecznie na metce dołączonej do produktu. Oznaczenie to wyraża odporność na ciśnienie statyczne wody i może być przedstawione w barach, atmosferach metrach lub stopach. Oto kilka podstawowych oznaczeń:
- 30 m - podstawowa klasa wodoszczelności. Zegarek odporny na zachlapanie, deszcz i mycie rąk
- 50 m - w zegarku można pływać ale nie nadaje się on do nurkowania
- 100 m - z zegarkiem można nurkować ale na małych głębokościach.
- 200m i więcej - zegarki do profesjonalnego nurkowania.
Wskaźnik rezerwy napędu (power reserve indicator) - wskazówka lub okienko pokazujące liczbę godzin pracy zegarka mechanicznego do czasu jego zatrzymania.
Wychwyt - przekazuje energię mechaniczną od przekładni chodu do regulatora oraz powstrzymuje ruch przekładni i zwalnia ją o stały kąt obrotu, umożliwiając przekładni zliczanie jego wahnięć. Składa się zasadniczo (w zależności od typu) z koła wychwytowego oraz kotwic posiadających z reguły 2 palety. Istnieje wiele różnych rodzajów wychwytów: w. cofające, w. swobodne, w. spoczynkowe. Stosuje się także wiele typów w.: w. angielski, w. Bolxama, w. Brocota, w. glashucki, w. Grahama, w. Harrisona, w. kotwicowy, w. typu duplex (podwójny), w. Rieflera, w. szwajcarski, w. Winnerla, ? co-axial i in. Specyficznym rodzajem w. jest ? tourbillon
UWAGI:
1)Powyższy słownik jest wynikiem pracy ludzi skupionych w Klubie MIłośników Zegarów i Zegarków.
2)W razie zauważenia błędów lub chęci rozszerzenia słownika proszę o kontakt.